Koku ve Tat Alma Rahatsızlıkları

Koku ve tat alma rahatsızlıklarının sıklığı nedir:
Bir çalışmaya göre Amerika'da iki milyondan fazla kişide koku ve tat alma rahatsızlığı mevcuttur. Başka bir çalışmaya göre de her yıl iki milyonun üzerinde insan bu nedenle doktora başvurmaktadır. Çoğu insan da doktora başvurmadan bu rahatsızlık ile birlikte yaşamaktadır.

Koku ve tat rahatsızlıkları ciddi midir?
Koku ve tat erken uyarı sistemi olduğu için yaşamı garantiye alıcı özelliği vardır. Koku ve tat duyusu bizi ateşe, zehirli dumanlara, gazlara, kokmuş yiyeceklere karşı uyarır.

Koku kaybı sinüs hastalıklarının, burun pasajındaki kitlelerin veya daha az sıklıkla da beyin tümörlerinin belirtisi olabilirler. Bazı mesleklerde koku ve tat alma duyuları çok önemlidir (aşçılar ve itfaiye erleri gibi).

Koku ve tat alma duyusu nasıl çalışır?
Koku ve tat alma duyusu kimyasal algı sistemine bağlıdır. Koku ve tat alma işlemi çevremizdeki maddelerden salınan moleküllerin özel sinir uçlarını uyarması ile başlar.

Koku hücreleri çevremizdeki kokularla uyarılır (Örneğin, parfüm kokuları). Bu sinir hücreleri burun boşluğunun üst tarafında öbekler halinde bulunur ve beyine direkt olarak bağlanırlar.

Tat hücreleri ağız ve boğazdaki tat cisimciklerinde toplanmışlardır ve tükürükle karışan yiyecek ve içeceklerle uyarılırlar. Dil üzerinde görülen pürtüklerin çoğu tat cisimciklerini içerirler.

Bu yüzeysel hücreler tat ile ilgili bilgiyi komşu sinir lifleri yoluyla beyine gönderirler. Tat ve koku hücreleri sinir sisteminin yaşlandıkça yenilenen tek bölümüdür. Bilim adamları bu fenomenden yola çıkarak diğer hücreleri de yenileme yönünde çalışmalar yapmaktadır.

Kimyasal algılama sistemi bir şekilde genel kimyasal duyu olarak nitelendirilir. Vücudun ıslak yüzeylerindeki (göz, ağız, burun, boğaz gibi) binlerce serbest sinir uçları amonyak, çok acı biber veya mentol kokusuna karşı hassasiyet gösterirler.

Genel olarak tat almada 4 farklı duyudan söz edebiliriz. Tatlı, ekşi, acı ve tuzlu olarak ayrılabilen bu farklı duyuların belli kombinasyonları ısı, koku ve genel kimyasal duyu ile birlikte "tat" hissini yaratır. Bu tat bize yediğimizi ayırt etmemizi sağlar.

Tat duyusu koku ile de algılanabilir. Örneğin çikolata yerken burun kapatılırsa çikolata tadını tanımlamada güçlük çekilebilir. Bununla birlikte tatlı veya acı olup olmadığı hissedilebilir. Çikolatanın tadı kokusu ile bütünleştirilerek alınabilir. Bu örnek kahve için de geçerlidir.

Bozuklukların sebebi nedir?
Bilim adamları 30 - 60 yaş arasında koku alma duyusunun en doruk noktada olduğunu tespit etmişlerdir. 60 yaşından sonra bu duyuda azalma görülmektedir. Yaşlı insanların çoğu bu yüzden iyi koku alamazlar.

Kadınlar erkeklere oranla tüm yaşlarda kokuyu doğru tanımlamada daha yeteneklidirler. Bazı insanların doğuştan koku duyusu azdır. Bazıları ise değişik bir nedenle bu hissi kaybetmişlerdir. Üst solunum yolu enfeksiyonları ve kafa travmaları en önemli nedenlerdir.

Koku ve tat duyusundaki kayıpların kaynağı burun ve sinüslerdeki polipler, hormonal bozukluklar veya dental problemler olabilir. Uzun süre belli kimyasal maddeleri soluyan insanlarda (örneğin, böcek öldürücüler) bu hissin kaybı görülmektedir. Sigara dumanı insanların en çok maruz kaldığı durumlardır.

Kokuyu tanımlama yetisini azalttığı gibi tat almayı da bozar. Sigara bırakıldığında koku alma duyusu yavaş yavaş iyileşir. Baş-boyun kanserleri için yapılan radyoterapiden sonra hastalarda tat ve koku alma hissinde kayıplar olur. Sinir sistemine ait bazı hastalıklardan sonra da benzeri kayıplar görülür.

Gırtlağı alınan hastalarda genellikle tat duyusu azalır. "By-pass" tüpü ile burundan nefes aldırılarak bu şikayetler giderilebilir (Bu da koku ve tat almak için havanın mutlaka burundan geçmesi gerektiğini gösteren bir örnektir).

Koku ve tat alma rahatsızlıklarının tanısı nasıl yapılır?
Koku ve tat almadaki kaybın derecesi herkesin tanıyabileceği bir kimyasal maddenin en düşük konsantrasyonu ile ölçülür. Ayrıca hastalar farklı maddeleri karşılaştırma testine tabi tutulur.

Bu maddeleri algılama şiddeti ve maddenin konsantrasyonu arttrıldığında koku ve tadı algılama şiddetindeki artışlar da test edilir. Koku emdirilmiş kağıtlarda hızlı bir test uygulanır.

Koku ve tat rahatsızlıkları tedavi edilebilir mi?
Bazen bir ilaç, koku veya tat rahatsızlığının sebebi olabilir. Bu ilaç kesildiğinde veya değiştirildiğinde düzelme başlar. Bazı ilaçlar kimyasal algılama sisteminde probleme yol açarken, bazıları özellikle antihistaminik ilaçlar tat ve koku hissini artırırlar.

Ciddi solunum yolu hastalığı ya da mevsimsel allerjisi olan kişilerde kayıp hissin geri gelmesi için semptomların geçmesini beklemekten başka yapacak bir şey yoktur. Poliplerin yol açtığı koku kaybı, poliplerin alınması ile ortadan kalkar. Bazen bu his kendiliğinden de düzenlenebilir.