Endometriozis

Endometriozis kadınları üreme çağında etkileyen yaygın bir hastalıktır. Endometriozis rahim içini döşeyen ve her ay adet kanamasında dökülen hücrelerin rahim dışında herhangi bir yerde bulunması ile ortaya çıkan klinik tablodur. Bu doku çok nadiren burun veya akciğer gibi yerlerde de bulunabilir.

Endometriozis odakları yüzeyel küçük dokular olabileceği gibi, yumurtalıklarda çikolata kisti denen büyük kistlerde oluşabilir.

Endometriozis'in nasıl bir gelişim göstereceğini kestirmek oldukça güçtür. Bazı kadınlarda bir kaç küçük odak olarak kalır, bazılarında ise tüm üreme organlarını kaplar. Endometriozis bir ağ gibi organları sarar ve yapışıklıklara neden olur. Bazı kadınlarda ise hiç bulgu vermediğinden, hasta başka bir neden ile ameliyat edilirken teşhis edilir.

Endometriozis çoğunlukla hastanın doğurganlığını korumak için ilaç veya cerrahi girişimlerle tedavi edilir. Fakat bazı hastalarda rahim ve yumurtalıkların alınmasını gerektirebilecek kadar şiddetli yakınmalara neden olur.

Endometriozis'in başlangıcı
Endometriozis'in nasıl başladığına dair bir çok teori vardır. En çok kabul edilen teori, rahim içini döşeyen hücrelerin adet kanaması ile karın içine akması ve bu hücrelerin karın içindeki dokulara yayılmasıdır. Bazı kadınlarda bağışıklık sistemi karın içine yayılan bu hücreleri temizleyemez.

Ailesinde endometriozis olanlarda bu hastalık daha sık görülür, hastalığın kalıtsal olabileceği düşünülmektedir. Endometriozisin gelişmesinde birçok faktör rol oynamaktadır.

Endometriozis'in klinik bulguları:

Adet sancıları
Adet sancıları ve kramplar endometriozis'in bir bulgusu olabilir. Önceden belirgin olmayan, giderek şiddetlenen adet sancıları endometriozis konusunda uyarıcı olmalıdır. Adetle birlikte başlayan kramplar ise bu dokulardan salınan bazı kimyasallar nedeni ile rahmin kasılmasına bağlıdır.

Ağrı endometriozis'in evresi ile uyumlu olmayabilir. Hastalık ilerledikçe adet ağrısı artabilir ve ağrı çoğunlukla adetten önce başlar ve uzun sürer.

Cinsel ilişki sırasıda ağrı
Endometriozis nedeni ile oluşan yapışıklıklar ilişki sırasında rahmin hareketini kısıtlar ve ağrıya neden olur.

Ayrıca rahim bağlarındaki endometriozis nodülleri gerildiklerinde ağrı yapar. Karın zarlarındaki odaklar ise vajen kubbesine yakın bölgelerde olduklarında ilişki sırasında ağrıya neden olur.

Anormal kanamalar
Bazı vakalarda düzensiz ara kanamalar görülür. Endometriozis bağırsakların üzerinde veya mesane duvarında bulunduğunda bu odaklardan bağırsaklar ve mesane içine kan sızabilir.

Kısırlık
Bazı vakalarda kısırlık bir bulgudur. Fakat bu vakalarda kısırlığa neden olan diğer faktörlerde gözardı edilmemelidir. Endometriozis diğer kısırlık nedenlerine eşlik edebileceği gibi tek başınada kısırlığa neden olabilir.

Yaptığı yapışıklıklar ve yaralarla yumurtalıkları, rahmi ve bağırsakları birbirine bağlayarak üreme organlarının anatomisini bozar. Ayrıca yapışıklıklar yumurtanın atılımını ve kanallar tarafından alınmasını engelleyebilir.

Bazı araştırmacılar endometriozis dokularının salgıladığı bazı kimyasalların yumurtlamayı, yumurtanın sperm ile döllenmesini ve döllenmiş yumurtanın (embryonun) rahme yerleşmesini engellediğini göstermişlerdir.

Endometriozisi olan hastalarda düşük riski de fazladır. Bunun nedeni endometriozis dokularından bebeğe zararlı kimyasalların salınması ve annenin bağışıklık sistemindeki bozukluklardır. Tedavi görmüş kadınlarda ise düşük riski artmaz.

Teşhis
Endometriozis'in tanısı sadece klinik bulgular ile yapılamaz. Kısırlık sorununuz, adet sancınız veya ilişki sırasında ağrınız varsa bu hastalıktan şüphelenebilirsiniz.

Doktorunuz muayene sırasında rahim bağlarındaki nodülleri, ve yumurtalıklardaki çikolata kistlerini saptayabilir ve rahmin hareketlerindeki azalma ile bu hastalıktan şüphelenebilir.

Laparoskopi
Hem teşhis hemde tedavi amaçlı yapılan küçük bir cerrahi girişimdir. Laparoskopi'de göbeğin hemen altından uygulanan optik bir sisteme bağlı bir fiberoptik teleskop ile karın içindeki organlar ve endometriozis odakları bir kaç kez büyütülmüş olarak incelenebilir.

Tedaviye geçilmeden önce hastalığın teşhisi laparoskopik olarak kesinleştirilmelidir. Laparoskopi kısırlık incelemesinin bir parçasıdır ve bulgu vermeyen endometriozisi teşhis etmekte ve evresini tanımlamakta yardımcıdır.

Endometriozis dokularının, rahim, kanallar, yumurtalıklar, karın zarları ve diğer karın içi organlar üzerindeki yaygınlığı saptanarak hastalığın evresi belirlenir. Böylelikle seçilecek tedaviye karar verilir.

Laparoskopi sırasında cerrahi tedavi uygulamak mümkündür. Elektrokoter veya lazer koagülasyon yöntemi ile odaklar yakılır ve laparoskopik enstrümanlar yardımı ile kistler çıkarılır veya boşaltılabilir. Kanda CA125 denilen bir kimyasal düzeyininde belirlenmesi tanıya yardımcı olabilir.

Tedavi
Doktorunuz size uygun tedaviyi önermeden önce klinik bulguları, test sonuçlarını ve tedaviden amaçlananları değerlendirir. Hormon tedavisi, cerrahi yaklaşım veya herikisi birlikte uygulanabilir. Gebelikde endometriozis'in tedavilerinden birisidir.

Hormon tedavisi
Hormon tedavisinden amaçlanan gebelik ve menapoz gibi doğal süreçleri taklit etmektir. Gebelik ve menapozda hasta adetten kesileceğinden endometriozis odakları uyarılıp gelişmez ve kanama olmaz.

Doğum kontrol ilaçları yardımı ile suni gebelik ortamı yaratılmış olur. Danazol ise yalancı menapoz oluşturan ve yaygın olarak kullanılan bir ilaçtır.

Yalancı menapoz oluşturan diğer bir grup ilaç ise normalde beyinden salınan ve yumurtaları uyaran GnRH analoğu dediğimiz ilaçlardır. Bir süre kullanıldıktan sonra duyarsızlık oluşturarak hastayı menapoza sokar.

Cerrahi tedavi
İlaç tedavisinin sınırları kısıtlıdır. Büyük çikolata kistleri ve ciddi yapışıklıklar ilaç tedavisine cevap vermez. Cerrahi tedavi ile kistlerin, yapışıklıkların ve endometrioz odaklarının giderilmesi mümkündür.

Bazen cerrahi tedavi ile uzaklaştırılamıyan odaklar ilaç tedavisi ile baskı altına alınabilir. Laparoskopik cerrahi çoğu zaman tercih edilen yaklaşımdır. Laparoskopi sonrası hastanın iyileşmesi daha hızlıdır.

Cerrahi ve ilaç tedavisi sonrası kısırlık sorunu giderilmemiş çiftelere Tüp Bebek uygulaması önerilir.

Adenomiyozis: Rahim içi endometriozisi
Endometriozis odakları her adet kanaması ile üreme organları ve karın içerisinde tekrarlayan yaralara neden olurlar.

Bu yaralar yapışıklıklara neden olur ve organların serbest hareketini önler. Rahim bağları üzerindeki odaklar bulundukları bölgelere yaptıkları kanamalar ile ağrı nedeni olurken, diğer bölgelerdeki odaklar iç organların hareketlerini kısıtlayarak ağrı oluştururlar.

Endometrioz odaklarının rahimin kas tabakası içinde yer almasına adenomiyoz denir. Adenomiyoz şiddetli kasık ağrısı nedenidir.

Bu durumun kesin tanısı ve tedavisi histerektomi (rahimin alınması) ile olur. Çocuk sahibi olmamış genç hastalarda daha konservatif yaklaşımlar uygun olur.

Bu amaçla hastanın bir süre adet görmesini önlemek veya daha uzun tedavi olarak doğum kontrol hapları ile endometrioz odaklarını inaktif hale getirip, hastaya ağrı kesiciler ile yardımcı olmak mümkündür. Halk arasındada genç kızlara "evlen, gebe kal bu ağrıların geçecek" söyleminin altında yatan bilimsel gerçek budur.

Gebe kalan kadın, gebelik ve lohusalık döneminde adet görmeyecek ve böylelikle endometrioz odakları kanamayacaktır. Hastanın bu süre içerisinde endometrioz veya adenomiyoza bağlı ağrıları olmayacak ve bu odaklar bir miktar iyileşme imkanı bulacaklardır.