Tüberküloz (Verem)

Tüberkülozun her yıl, diğer enfeksiyon hastalıklarından daha fazla ölüme neden olduğu düşünülmektedir. ABD'deki 10-15 milyon kişi de dahil olmak üzere tüm dünyada 1.7 milyar kişinin tüberküloz basili Mycobacterium tuberculosis (bir bakteri tipi) ile enfekte olduğu tahmin ediliyor.

Son zamanlarda, yeni vaka sayısı azalmıştır, ancak hastalığın yayılmasının kontrol altına alınması toplum sağlığı açısından kaygı konusu olmaya devam ediyor. Bu durum özellikle, daha önce tüberkülozun tedavisinde kullanılan ilaçlarla iyileştirilemeyen hastalığa neden olan yeni tüberküloz suşlarının ortaya çıktığı son on yıl için söz konusudur.

Hastalığın yayılmasını kontrol altına almak için birkaç strateji geliştirilmiştir. Bu stratejilerden biri de, yaygın biçimde yürütülen ve yeni aktif tüberküloz vakalarının sayısı ile ilaca dirençli tüberküloz sıklığının azalmasına yardımcı olan 'tedaviyi doğrudan gözlemleme programı'dır. Bu programda sağlık personeli ya da başka bir kişi, tedavi düzenlemesinin hekimin reçeteye yazdığı biçimde uygulandığından emin olmak için hastanın ilaç almasını izler.

JAMA'da yer alan bir makalede belirtildiği gibi, Baltimore'da (Md) uygulanan programda 1981 yılında 100.000 kişide 35.6 vaka olan tüberküloz sıklığı çarpıcı bir azalma göstererek 1996 yılında 100.000 kişide 14.9 vakaya düşmüştür. Bununla birlikte araştırmacılar, yeni verilere dayanarak, yeni enfeksiyonların önlenmesi için bu programın geliştirilmesi gerektiğini belirtiyorlar.Tüberküloz vakalarının %32'sinin son zamanlarda edinilmiş olduğunun belirlenmesi hastalığın bulaşmasının devam ettiğini gösteriyor

Tüberküloz Basili Nasıl Bulaşır?

Hastalığı, yalnızca aktif tüberküloz bulunan kişiler bulaştırır. Bu hastalar hapşırdığında ya da öksürdüğünde havaya saçılan mikroskopik damlacıklar aracılığıyla hastalık yayılır. Damlacıklardaki mikroorganizmalar solunum yoluyla başkalarının akciğerlerine yerleşebilir (bazen vücudun başka bölümlerine de) ve çoğalabilir.

Korunma:

Tüberkülozun önlenmesi mümkündür. ABD'de enfekte kişilerin erken dönemde belirlenmesi ve ilaçla tedavi edilmesine yönelik çabalar süregelmektedir. Enfekte vakalarla yakın teması olan kişiler genellikle, 6-12 ay süreyle isoniazid ile tedavi edilmektedir. Koruyucu tedavi, yeni tanı konmuş tüberküloz vakaları, HIV ile enfekte kişiler ve tüberkülozun yaygın olarak görüldüğü ülkelerden gelenlerle yakın temasta bulunanlar gibi aktif tüberküloz gelişmesi riski yüksek olabilen, enfeksiyona ilişkin kanıt bulunan kişilere tavsiye edilmektedir.

Tedavi:

Tüberküloz tedavisinin başarılı olabilmesi için, en az altı ay süreyle 3 ya da 4 ilaçtan oluşan bir kombinasyonun kullanılması gerekir. Tedavi, doktor hasta işbirliğini gerektirir ve ilaç direncini önlemek için hastalar önerilen süreden önce ilacı kesmemelidir.

Çoğul dirençli tüberküloz:

Hastalar, enfeksiyonun tam olarak kontrol altına alınması için gereken 6-12 ay süreli tedaviyi yarım bıraktığında çoğul dirençli tüberküloz gelişebilir. Mikroorganizmalar belirli ilaçlara karşı direnç geliştirdiğinde hastalığın kontrol altına alınamama olasılığı arttığından, artık bu ilaçlarla tedavi uygulanamaz.

Enfeksiyona karşılık aktif tüberküloz:

Tüberküloz basiliyle enfekte olan birçok kişide hiçbir zaman aktif tüberküloz gelişmez. Enfekte kişilerin yaşamlarında aktif tüberküloz gelişme olasılığı ortalama %10'dur. HIV enfeksiyonu gibi başka tıbbi durumlar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler, tüberküloz basillerinin vücut savunmasını yok edip aktif hastalığa yol açmasına daha yatkındır.

Tüberküloz testi

Vücudunuz işlevsel açıdan normal olduğunda, bakteri ve virüs gibi hastalık yapan mikroplara karşı çoğu zaman güçlü bir tepki gösterir. İlk temastan sonra, bağışıklık sistemi genellikle mikrobun özelliklerini "hatırlar", böylece aynı tip bir mikropla tekrar karşılaştığında daha hızlı tepki verebilir. Bazen, hastalığa yol açan mikroba ilişkin bu tür bir "hafıza"nın bulunup bulunmadığını görmek için test yapılması mümkündür; böylece kişinin daha önce mikropla karşılaşıp, bağışıklık sisteminde bir tepki geliştirip geliştirmediği anlaşılabilir. JAMA'da yayımlanan bir makalede, tüberküloza yol açan bakterilerle temas sonrası oluşan bağışıklık sisteminin "hafıza"sını sınayan yöntemlerin etkililiği ele alınmıştır.

Tüberküloz için tüberkilin testi:

Tüberkülin testinde, Mycobacterium tuberculosis'den (tüberküloza neden olan bakteri) elde edilen saflaştırılmış protein (tüberkülin) kullanılarak, kişinin daha önce bu bakteriyle temas edip etmediğine bakılır. Tüberkülin, bir iğne ile çizilen derinin içine koyulur. Tüberkülin, sadece bir protein ekstresidir ve gerçekte tüberküloza neden olan bakterileri içermediğinden, hastalığa yol açmaz. Çizilen yerde sert bir kabarıklık oluşursa, test sonucunun "pozitif" olduğu kabul edilebilir. Derideki tepkinin pozitif kabul edilmesi, bu kabarıklığın büyüklüğüne bağlıdır. Doktor derinin tepkisini değerlendirirken, kişide insan bağışıklık eksikliği virüsü (HIV) enfeksiyonu bulunması gibi, tepkinin düzeyini etkileyebilen başka faktörleri de dikkate alır. Tüberkülin içeren iğneyle çizilmesinden 48-72 saat sonra deri incelenir. Sonuç pozitifse, doktorunuz göğüs röntgeni çekilmesi ve bakteri bulunup bulunmadığını görmek amacıyla balgam incelemesi gibi başka testlerin yapılmasını isteyebilir.

Kimler risk taşımaktadır?

Akciğer tüberkülozu, genellikle hastanın öksürme ve hapşırmasıyla çevreye yayılır. Enfeksiyonun bulaşması, çoğu zaman uzun süreli temastan sonra gerçekleşir. Aşağıdaki özelliklere sahip kişiler, tüberküloz bulaşması yönünden risk taşımaktadır:

Hastalığın aktif evrede olduğu biriyle birlikte yaşayanlar

Tüberkülozun nispeten yaygın olduğu ülkelerden göç edenler
Bağışıklık sistemleri zayıflamış (AIDS ya da kanser hastaları) olan ve bakteriyle temas eden kişiler
Çok yaşlı ve olasılıkla sağlık durumları çok iyi olmayan ve bakteriyle temas eden kişiler
Toplu yaşanan kurumlarda (akıl hastaneleri, cezaevi) ve uzun süreli bakım merkezlerinde (huzurevleri) kalanlar
Yoksullar ve evsizler gibi beslenme bozukluğu olan (yeterli besin alamayan) kişiler
Alkol ve madde bağımlıları
Sağlık hizmetinde çalışanlar
Risk taşıyorsanız test yaptırmanız önemlidir. Test sonucunun pozitif olması durumunda, aktif hastalığa yakalanma olasılığını azaltmak için doktorunuz önleyici tedavi önerebilir.

Tüberkülozun evreleri:

Test sonucunun pozitif olması, bakteriye maruz kaldığınız ve vücudunuzun enfeksiyona tepki gösterdiği anlamına gelir. Pozitif sonuç, mutlaka "aktif" tüberküloz geçirmekte olduğunuzu göstermez. Örneğin ABD'de, tüberkülin testi pozitif bulunan kişilerin sadece yaklaşık %10'unda ileride aktif hastalık gelişmektedir. Daha çok, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde (bakteriyle ilk temasın üzerinden yıllar geçmiş olsa da) aktif evreye geçme olasılığı bulunur. Tüberkülozun aktif evresinde olan kişiler, başkalarına bakteri bulaştırabilirler.